Moet ongezond voedsel verboden worden?
Ultrabewerkt voedsel als chips, snoep en koekjes dragen niet bij aan de gezondheid. De verleiding om meer te eten is groot en de hoeveelheid suiker, vet en andere toegevoegde stoffen kunnen in grotere hoeveelheid zorgen voor ziektes als obesitas. Is een verbod een goed idee?

We vragen het:
* Ellen Buijnink, ervaringsdeskundige en co-voorzitter van de belangenvereniging voor mensen met obesitas NVOO
* Maartje Poelman, gezondheidswetenschapper en universitair hoofddocent bij de Wageningen Universiteit
* En aan mensen op straat!

Ongezonde keuzes in de supermarkt verbieden? ‘Dat lijkt me toch niet de juiste weg’, zegt Ellen Buijnink, co-voorzitter van de NVOO, de belangenvereniging van mensen die leven met obesitas. Met een maagverkleining viel zij ruim 50 kilo af tot een gezond gewicht. ‘Je hebt zelf ook de verantwoordelijkheid voor wat je koopt. En omdat ik toevallig te zwaar ben geweest, betekent dat niet dat een ander geen chips of koekjes moet kunnen kopen. Zo doe ik dat thuis ook: voor mijn zoon haal ik gerust wat lekkers in huis.’

Betutteling

Overgewicht TV vroeg aan mensen op straat hoe zij denken over een verbod op ongezond eten in de supermarkt. De geïnterviewden noemen een verbod vaak betutteling en vinden dat je zelf verantwoordelijk bent voor ongezonde of gezonde keuzes, zoals je in het filmpje kunt zien.
Gezondheidswetenschapper Maartje Poelman stelt: ‘Puur vanuit fysiek oogpunt hebben we ultrabewerkt voedsel niet nodig. Het staat dan ook niet in de Schijf van Vijf.’

‘Bijna iedereen zwicht voor ultrabewerkt eten, want het is tot in perfectie zo gemaakt dat we willen dooreten. Niet alleen mensen met overgewicht of obesitas – we moeten af van het stigma dat alleen mensen die zwaarder zijn door ongezonde voedselkeuzes. Wel kan een kleiner aanbod en minder promotie van ongezond voedsel juist de mensen helpen die gevoelig zijn voor verleidingen.’

10 varianten bloemkool
Momenteel draagt het voedselaanbod in supermarkten niet bij aan een gezond voedingspatroon: zo’n 80 % is ongezond en dat is ook nog eens vaak in de aanbieding. Laat staan hoe het bij fastfoodketens is… Verder stijgt het aantal fastfoodketens in bijna alle Nederlandse gemeenten. Twee derde van de scholen heeft een voedselaanbieder op een afstand van vijf minuten.

Een verbod op sterk bewerkt eten gaat niet lukken, denkt Poelman. ‘Wel zou je reclame kunnen verbieden. Ook zijn ongezonde producten vaak veel goedkoper dan gezonde. Dure producten zijn voor mensen ook een belangrijke barrière om gezond te eten.’
Het aanbod van sterk bewerkte producten lijkt oneindig, vindt Poelman. ‘Steeds komen er nieuwe varianten chips of koekjes bij. Ken jij 10 verschillende soorten bloemkool?’

Blokje chocolade

Lastig is dat één hap van iets ongezonds niet meteen schadelijk is. ‘Een blokje chocolade is geen sigaret, maar de verleidingstechnieken van de levensmiddelenindustrie, lijken op die van de tabaksindustrie. ‘Uit onderzoek weten we dat regels en wetgeving voor voedselaanbieders kunnen helpen om chronische ziektes vóór te zijn. Het helpt ons als we onderweg, online en bij voedselaanbieders minder reclame, aanbod van ongezonde dingen en aanbiedingen te zien krijgen.’

Ervaringsdeskundige Ellen Buijnink denkt juist dat de focus op de supermarkt als boosdoener ervoor zorgt dat mensen niet zelf nadenken. ‘Over waaróm ze ongezond voedsel kopen. Ik vond het moeilijk om met nare gevoelens om te gaan. Dan ging ik eten. Ik heb echt moeten leren om hulp te vragen en om mijn emoties te uiten. Daar lag de basis van mijn obesitas. Nu ik dat weet, kan ik mezelf meestal goed in toom houden als ik me niet prettig voel.’

Oorzaak overgewicht

Buijnink vindt: ‘Als je niet aan de slag gaat met de oorzaak van je overgewicht, helpt een kleiner of geen aanbod van ongezonde dingen in de omgeving niet.’ Ze vertelt dat ze wel eens op een zondag naar een dorp verderop is gereden om tóch dat lekkers te halen waarin ze onbedwingbare trek had – de winkel was daar wel open. ‘En ik kan van niks iets suiker- of vetrijks maken. Denk aan een boterham met veel zoetbeleg of een stapeltje volkoren koekjes waar je iets tussen smeert. En iedereen heeft wel boter, suiker, eieren en meel in huis...’

Poelman van de Wageningen Universiteit beaamt dat de oorzaken van overgewicht anders en complex zijn. ‘Toch zie je dat de voedselomgeving in de afgelopen decennia is veranderd en gelijktijdig zien we een stijging van chronische ziekten onder de bevolking. ‘Je ziet hoezeer de voedselomgeving de keuze voor ongezond eten beïnvloedt.

Waarschuwingslabel

‘Een goed voorbeeld vind ik bijvoorbeeld Finland, dat gezonde schoollunches subsidieert. Of het waarschuwingslabel in Chili op voedingsmiddelen met veel suiker of vet. Intussen hebben zo’n 40 landen de suikertaks ingevoerd, waardoor producten met minder suiker goedkoper zijn dan die met meer suiker. Dat blijkt effectief .’

Poelman adviseert meer beleidsmaatregelen om een gezonde keuze mogelijk te maken. ‘Leg de verantwoordelijkheid niet bij het individu. Kijk met een systeembril naar voedselconsumptie.’

Kijk hier naar de uitzending over bewerkt en ultrabewerkt voedsel.